Alergia to przewlekła choroba, wynikająca z nadmiernej reaktywacji układu odpornościowego przez alergeny. Kontakt z alergenem wiąże się z występowaniem uciążliwych objawów alergii, które – w zależności od rodzaju alergenu – dotyczą skóry, układu pokarmowego czy oddechowego. W leczeniu alergii stosowane jest przede wszystkim leczenie objawowe, polegające na łagodzeniu uciążliwych objawów alergii. Równie istotne jest unikanie kontaktów z alergenami. Nie zawsze jednak jest to możliwe – po pierwsze z racji wszechobecnego występowania alergenów, a po drugie – z braku znajomości konkretnych alergenów, które uczulają daną osobę. Wówczas konieczne jest wykonanie testów alergicznych, których celem jest określenie, które alergeny są przyczyną występowania objawów alergii. Dzięki temu można złagodzić objawy alergii, zwiększyć efektywność terapii, przeprowadzić odczulenie i zminimalizować ryzyko wystąpienia powikłań alergii.
Na czym polega diagnostyka alergii?
W celu sprecyzowania, jakie alergeny odpowiadają za występowanie alergii, konieczne jest wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych. Niekiedy wystarczy szczegółowy wywiad lekarski, który pozwala wytypować alergeny. Bardzo często jednak trudno jest powiązać występowanie objawów alergii z kontaktem z określonym alergenem. Pomocne są wtedy testy alergiczne, które dzielą się na:
- testy skórne płatkowe, śródskórne i punktowe
- testy prowokacyjne
- testy serologiczne określające poziom przeciwciał IgE
- inne testy (oznaczanie poziomu eozynofilów, tryptazy, inhibitora składowej C1 dopełniacza)
W diagnostyce alergii testami z wyboru są testy skórne. Polegają one na określaniu reaktywności skóry na alergen, który może być wprowadzany na drodze iniekcji lub bezpośredniego kontaktu z powierzchnią skóry. Dochodzi wówczas do aktywacji komórek tucznych i pojawienia się charakterystycznej zmiany skórnej. Niekiedy nie ma możliwości przeprowadzenia testów skórnych i wtedy wykonać należy testy serologiczne.
Przeciwwskazaniem do przeprowadzenia testów skórnych jest brak możliwości odstawienia leków antyhistaminowych, stosowanych w celu złagodzenia objawów alergii, a także ryzyko wystąpienia ciężkiej reakcji alergicznej. Niekiedy pacjent po kontakcie z np. alergenem pokarmowym czy jadem owadów wykazywał gwałtowną odpowiedź alergiczną – i wtedy niezalecane jest wykonanie testów skórnych. Przeciwwskazaniem jest ponadto ciąża, występowanie schorzeń skórnych mogących utrudniać ocenę testu (np. atopowe zapalenie skóry), a także wiek poniżej 5 roku życia.
Testy serologiczne polegają na pobraniu próbki krwi i wykonaniu oznaczenia poziomu specyficznych przeciwciał IgE, które są syntetyzowane w odpowiedzi na kontakt z alergenem. Z kolei testy prowokacyjne polegają na doustnym, donosowym, dooskrzelowym lub dospojówkowym podaniu alergenu.
Testy skórne w diagnostyce alergii
W przebiegu testów skórnych dochodzi do reakcji swoistych przeciwciał klasy IgE, występujących na powierzchni komórek tucznych, z wprowadzanym podczas testu alergenem. W związku z tym, że przeciwciała te syntetyzowane są w odpowiedzi na konkretny alergen, możliwe jest uzyskanie reakcji skórnej na ten alergen, który uczula. W przebiegu testów skórnych wykorzystywane są standaryzowane wyciągi alergenowe, zawierające określona ilość alergenu.
Przygotowanie do testów skórnych obejmuje:
- odstawienie leków przeciwhistaminowych na 7 – 14 dni przed badaniem
- zrezygnowanie z zażywania leków przeciwbólowych i działających ogólnoustrojowo glikokortykosteroidów
- zaprzestanie stosowania miejscowych glikokortykoidów na skórze na tym obszarze, na którym wykonywane będą testy
- odstawienie leków zawierających prometazynę i difenhydraminę na 3 dni przed wykonaniem testów
Testu skórne punktowe polegają na wprowadzeniu alergenu w głąb skóry przy pomocy specjalnych lancetów. Nakłucia wykonywane są na dłoniowej powierzchni przedramienia bądź na górnej części pleców, z zachowaniem odległości 5 cm. Wykonywane jest także nakłucie kontrolne z histaminą, które zawsze powinno wywołać reakcję skórną, a także nakłucie z roztworem pozbawionym alergenów, które stanowi kontrolę negatywną. Wyniki testu oceniane są po 15 – 20 minutach, a za wynik dodatni uznaje się średnicę zmiany skórnej (bąbla) powyżej 3 mm.
Testy śródskórne polegają na wprowadzeniu roztworu wyciągu alergenowego w głąb skóry przy pomocy specjalnych igieł i strzykawek. Tego typu testy znajdują zastosowanie w przypadku jadu owadów, leków oraz próby tuberkulinowej. Za wynik dodatni uznaje się wystąpienie zaczerwienienia czy bąbla o średnicy przekraczającej 5 mm.
Płatkowe testy naskórkowe służą diagnostyce alergenów kontaktowych. Badanie wykonywane jest na drodze nasączenia bibułki lub plastra alergenem, a następnie umieszczeniu go na 48 godzin na skórze pleców. Plastry przyklejane są na suchej, nieowłosionej skórze; w czasie trwania testu unikać należy intensywnego wysiłku fizycznego oraz prysznica. Plastry zdejmowane są po 48 godzinach i wtedy oceniany jest stan skóry; kolejnego odczytu dokonuje się po 72 godzinach od naklejenia plastrów (24 godziny po ich zdjęciu), co pozwala na ocenę późnych reakcji. Wynik dodatni to pojawienie się wyprysku alergicznego w miejscu naklejenia plastra z określonym alergenem.
Serologiczne testy alergiczne
Serologiczna diagnostyka alergii polega na oznaczaniu poziomu specyficznych przeciwciał w próbce krwi. Można oznaczać pojedyncze przeciwciała klasy IgE lub cały panel alergologiczny, obejmujący np. Najpopularniejsze alergeny wziewne czy pokarmowe. Próbka krwi pobierana jest w dowolnym momencie, nie ma konieczności pobierania próbki na czczo, nie jest wymagane żadne przygotowanie pacjenta przed badaniem. Wynik może być wyrażany półilościowo (klasy od 0 do 6) lub ilościowo (w jednostkach kU/ l). Interpretacja wyniku jest następująca:
- klasa 0 (<0, 35kU/ l) – wynik ujemny
- klasa 1 (0, 35 – <0, 7 kU/ l) – bardzo niskie miano przeciwciał
- klasa 2 (0,7 – <3, 5 kU/ l) – niskie miano przeciwciał
- klasa 3 (3, 5 – <17, 5 kU/ l) – średnie miano przeciwciał
- klasa 4 (17, 5 – <50 kU/ l) – wysokie miano przeciwciał
- klasa 5 (50 – <100 kU/ l) – bardzo wysokie miano przeciwciał – klasa 6 (>100 kU/ l) – bardzo wysokie miano przeciwciał z towarzyszącymi objawami alergii.
Testy molekularne ALEX
W diagnostyce alergii może być wykorzystany test immunochemiczny ALEX. Badanie to umożliwia jednoczesny pomiar ilościowy aż 295 rodzajów specyficznych przeciwciał klasy IgE.
W celu wykonania badania wystarczy pobrać próbkę krwi, nie ma konieczności przygotowywania się do badania. Surowica krwi nanoszona jest na płytkę, na której umieszczone są nanocząsteczki opłaszczone antygenami konkretnych alergenów. Jeżeli w surowicy obecne są swoiste przeciwciała IgE – zwiążą się one z odpowiednimi antygenami, a reakcję tą można uwidocznić przy pomocy specjalnego znacznika Uzyskany na płytce obraz poddawany jest analizie, co umożliwia wytypowanie uczulających alergenów, a także wskazanie możliwych reakcji krzyżowych.
Zaletą badania jest brak konieczności rezygnowania z zażywania leków, a także monitorowanie rozwoju tolerancji na uczulające alergeny. Wadą jest koszt badania (ok. 1000 zł), biorąc jednak pod uwagę liczbę testowanych alergenów, może ono okazać się atrakcyjną ekonomicznie alternatywą w porównaniu do panelu testów serologicznych.
