Alergie pokarmowe wywoływane są przez alergeny przyjmowane wraz z pożywieniem. Częstość występowania alergii pokarmowych stale wzrasta – obecnie problem ten dotyczy około 2 – 8% dzieci i 1 – 2% dorosłych. Obecność alergii pokarmowej deklaruje znacznie więcej osób, jednak w rzeczywistości objawy żołądkowo – jelitowe występujące po spożyciu określonych pokarmów mogą być efektem nietolerancji pokarmowej, często mylonej z alergią. W leczeniu alergii pokarmowej najistotniejsze znaczenie ma unikanie spożywania alergenów, a dietę eliminacyjną można wspomóc odpowiednią farmakoterapią.
Czym jest alergia pokarmowa?
Alergia pokarmowa rozwija się w efekcie kontaktu z alergenem i sprowadza się do syntetyzowania swoistych przeciwciał klasy IgE, które tworzą kompleksy z alergenami. Po powstaniu takich kompleksów dochodzi do aktywacji komórek tucznych i wydzielania przez nie mediatorów stanu zapalnego oraz amin biogennych (histamina, serotonina).
Zazwyczaj alergie pokarmowe mają charakter reakcji natychmiastowych, co oznacza, że objawy alergii mogą wystąpić kilka minut – kilka godzin po spożyciu alergenu. Niekiedy za rozwój alergii odpowiada reakcja IgE – niezależna, w przebiegu której dochodzi do syntezy przeciwciał klasy IgG. Jest to tzw. alergia typu III, zwana także reakcją typu późnego, gdyż objawy alergii mogą pojawić się nawet kilka dni po spożyciu alergenu.
Alergia czy może nietolerancja?
Alergię pokarmową odróżnić należy od nietolerancji pokarmowej. W przebiegu tej drugiej nie dochodzi do aktywacji układu immunologicznego w odpowiedzi na kontakt z antygenem. U podłoża nietolerancji pokarmowej leży niedobór enzymów odpowiedzialnych za trawienie np. laktozy czy fruktozy, co prowadzi do wystąpienia objawów mogących przypominać alergię pokarmową.
Alergia pokarmowa zawsze daje objawy ze strony przewodu pokarmowego – pojawiają się wzdęcia, nudności i wymioty, bóle brzucha oraz biegunki. Po kontakcie z alergenem pokarmowym mogą pojawić się także objawy skórne lub ze strony układu oddechowego. Objawy skórne obejmują m. in. wysypkę i świąd skóry, natomiast objawy ze strony układu oddechowego to katar, kichanie, kaszel. W zależności od charakteru oraz nasilenia objawów, można wyróżnić następujące postacie alergii pokarmowej:
- zespół alergii jamy ustnej, w przebiegu którego pojawia się świąd i obrzęk błony śluzowej jamy ustnej
- zapalenie błony śluzowej poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego
- wstrząs anafilaktyczny.
Najczęściej występujące alergeny pokarmowe
Najczęstsze alergie pokarmowe występujące u dzieci spowodowane są przez białko mleka krowiego, a także białko jaja kurzego. Z kolei alergeny najczęściej wywołujące alergię pokarmową u dorosłych to owoce morza, orzechy, pomidor, seler, soja, cytrusy. Inne alergeny pokarmowe to miód, gorczyca, drób, brzoskwinie, ziarno sezamowe, ziarna zbóż, czekolada.
Po spożyciu alergenów pokarmowych może pojawić się bardzo gwałtowna reakcja organizmu o charakterze wstrząsu anafilaktycznego. U dorosłych dotyczy to przede wszystkim takich alergenów jak orzechy ziemne i laskowe, cytrusy oraz ryby i skorupiaki. Z kolei u dzieci groźny przebieg może mieć spożycie takich alergenów jak mleko krowie, jajo kurze, orzechy ziemne i laskowe, pszenica, soja czy ryby.
W przebiegu wstrząsu anafilaktycznego dochodzi do bardzo szybkiego pojawienia się gwałtownych objawów, takich jak kołatanie serca, zawroty głowy, duszność i postępujące osłabienie. Bardzo niebezpieczny przebieg może mieć gwałtowne obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, a także obrzęk krtani utrudniający lub nawet uniemożliwiający oddychanie. W przypadku pojawienia się objawów wstrząsu anafilaktycznego należy jak najszybciej zażyć przepisane przez lekarza leki przeciwhistaminowe lub wykonać zastrzyk z adrenaliny, a następnie wezwać pogotowie ratunkowe.
Alergeny krzyżowe w alergiach pokarmowych
W przypadku alergenów pokarmowych możliwe jest występowanie zjawiska alergii krzyżowej. Alergeny o podobnej budowie białkowej mogą wywoływać objawy alergii – i wówczas alergenem krzyżowym mogą być nie tylko alergeny pokarmowe, ale także alergeny wziewne czy kontaktowe. Najczęściej występujące alergie krzyżowe to:
- orzechy ziemne i soja
- jabłka, gruszki, wiśnie, kiwi, orzechy, migdały, marchew, seler, ziemniaki i pyłki brzozy
- jaja kurze i mięso kurcząt
- pomarańcze, pomidory, ziemniaki, orzechy ziemne i pyłki traw
- awokado, kiwi, banany, winogrona i lateks.
Leczenie alergii pokarmowych
W leczeniu alergii pokarmowych najistotniejsze znaczenie ma odpowiednia dieta eliminacyjna. Dieta ta pomaga zidentyfikować alergeny pokarmowe odpowiedzialne za pojawianie się uciążliwych objawów, a także zapobiegać ich występowaniu. Jeśli podejrzewamy jakich pokarm o to, że możemy być na niego uczuleni – wystarczy wyeliminować go na dwa tygodnie, a następnie ponownie wprowadzić do diety. Jeśli po wyeliminowaniu pokarmu objawy żołądkowe ustępują, a po ponownym jego włączeniu do diety znów się pojawiają – można wytypować alergen pokarmowy. Należy unikać spożywania takich alergenów, ponadto można stosować takie metody leczenia jak odczulanie, a także farmakoterapia (glikokortykosteroidy).
